Ülkemizin yerli otomobil üretmeye çalıştığı bu dönemde birçok kişinin aklına gelen bir konu; Devrim arabası neden yapılamadı? Çalışan mühendisler kimlerdi? Şu an nerede? Motoru yerli miydi? İthal parçası var mıydı?
Detaylı bilgi vermeden önce “Devrim Arabaları” filmindeki bir cümle tüm hadiseyi özetlemektedir; “Bu devlet için hizmet eden herkese elbette ki bu fedakârlığının cezası verilecektir.”
Devrim Arabasının Dönemi ve Hikayesi
Ülkemizin ilk yerli arabası olan “Devrim”, dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in şehir merkezlerinde askeri araçlara ihtiyaç olması sebebiyle ortaya konulmuş bir projedir. 1961 yılında TÜSİAD toplantısında yapmış olduğu şu açıklama ile başlangıç verilmiştir:
“Otomotiv endüstrisi söz konusu olduğunda, modern bir ülke kendi ulaşım araçlarını üretmelidir. Günümüz dünyasında ulaşım araçları ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Kendi ulaşım araçlarımızı üretmeliyiz, kendi araçlarımızla taşınmalıyız. İlk olarak, bazı parçaları yapmak zorundayız; sonra, iyileştirme ile bunların % 70-80’ini oluşturmalıyız. Bazı insanlar Türkiye’de otomobil üretmenin imkansız olduğunu söylüyor. Bu düşünce kara zihinlerin ürünüdür.”
Cemal Gürsel Tarafından 129 Günde Yaptırılmıştır
Devrim arabasının üretimi, 1961 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından 129 günde yaptırılmıştır. Yerli araba üretimine karar verildikten sonra Ankara’ya çağırılan 23 mühendise proje tanıtılmış ve yaklaşık 4 ay içinde tamamlanması istenilmiştir. 29 Ekim 1961 yılında tamamlanarak teslim edilmiştir.
1961 yılının Haziran ayında yapılan toplantıda çalışmalar için en uygun yer olarak Eskişehir Demiryolu Fabrikaları dökümhanesi yani TÜLOMSAŞ kullanılmıştır. 129 gün gibi kısa bir sürenin ardından “Devrim” arabası tamamlanmış ve Cemal Gürsel’in huzuruna çıkmıştır.
Trende taşınması sırasında alev almaması için benzini boşaltılmıştır. Otomobil vagonlardan indirilip test için Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’e teslim edilmiştir. Benzin ikmali yapılması atlandığı için kısa bir süre sonra araç yolda kalmıştır. Benzini dolu olan diğer araç ile Anıtkabir’e gidilmiştir. Ancak bu durum yıllarca alay konusu olmuştur. “Devrim” tamamlanmasına rağmen seri üretime geçirilmemiş bir projedir.
Devrim Arabası Şu an Eskişehir’de
Üretildiği yer olan TÜLOMSAŞ müzesinde 2018 yılından itibaren cam bir muhafazanın içinde yerli ve yabancı turistlere sergilenmektedir. Devrim arabasının halen çalışır durumda olduğu müze yetkilileri tarafından anlatılmaktadır.
Projede Görev Alan Ekip
Projeden sorumlu yönetim ekibi
- Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu (Başkan)
- Fabrikalar Dairesi Başkanı Orhan Alp,
- Cer Dairesi Başkanı Hakkı Tomsu,
- Cer Dairesi Başkan Yardımcısı Nurettin Erguvanlı,
- Eskişehir Demiryolu Fabrikaları Müdürü Mustafa Ersoy,
- Adapazarı Demiryolu Fabrikası Müdürü Celal Taner,
- Ankara Demiryolu Fabrikası Müdürü Mehmet Nöker ve iki emekli subay.
Tasarımdan sorumlu ekip
- Müh. Nurettin Erguvan
- Müh. Ercan Türer
- Mimar Kemal Elagöz
Motor ve şanzıman ekibi
- Müh. Mehmet Nöker
- Müh. Gültekin Sabuncuoğlu
- Müh. Salih Kaya Sağın
- Müh. Rıfat Serdaroğlu
- Müh. Şecaattin Sevgen
- Müh. Kemalettin Vardar
- Müh. Şahin Karadağ
Karoser ve kaportadan sorumlu ekip
- Müh. Celal Taner
- Müh. Faruk Akyol
- Müh. Samim Özgür
- Müh. Salih Kaya Sağın
- Müh. Hamdi Tahıllıoğlu
- Müh. Ferdi Mertcan Keskin
İşte En Önemli Soru : Devrim Arabası Neden Yapılamadı?
Devrim arabasının ilk testinde, açılış sırasındaki panik ve kargaşadan ötürü benzin ikmali yapılmaması ve kısa bir süre sonra stop etmesi sonucu alay konusu olmuştur. Aslında benzin ikmali yapılıp tekrar çalıştırılmıştır. Açılış sırasındaki kargaşadan ötürü bu olayın yaşandığı Cemal Gürsel’e bir türlü izah edilememiştir.
İsimleri yukarıda yazılı olan ekibin 129 günde yaptığı bu büyük başarı bir söz ile (“Arabayı yaptık Avrupa kafasıyla, benzini ikmal etmedik şark kafasıyla”) yerle bir edilmiştir. Yıllar sonra bu projede görev alan bazı mühendisler, motordan kaynaklı bir problem olduğunu dile getirmiştir ve bu sebeple seri üretim yapılamamıştır. Bazı mühendislere göre de trafiğe çıkış izninin olmadığı için üretimi durdurulmuştur.
Devrim Arabası Motoru Dahil Tamamen Yerli miydi?
Açılışın ardından geçen süreden sonra 01.11.1961 tarihinde Milliyet gazetesinde yazılan bir yazı bu konuya şöyle değinmişti;
Tamamen Yerli Olan Parçalar;
- Karoser,
- Şasi,
- Radyatör,
- Jantlar,
- Döşeme,
- Motor silindiri ve aksamı,
- Rot parçaları,
- Şanzıman,
- Diferansiyel,
- Direksiyon simidi,
- Far ve stop mikaları,
- Tamponlar,
- Panjur,
- Kapı kolu parçaları
İthal Olan Parçalar;
- İç ve dış lastikler,
- Ön ve arka cam,
- Saat ve müşirleri,
- Marş motoru,
- Şarj dinamosu,
- Radyo,
- Karbüratör,
- Benzin otomatiği,
- Cam silecekler,
- Tenvirat ampulleri,
- Klakson,
- Distribütör.
Son olarak, yaşanan hadiseyi ve durumu özetleyen Tolga Örnek’in yazıp yönettiği “Devrim Arabaları” filmini izlemenizi tavsiye ederim.
Kaynak : Devrim otomobil (wikipedia.org)
