Son dönemde birçok kişi panoptikon hakkında araştırma yapıyor ve panoptikon nedir öğrenmek istiyor. Kısaca bahsetmek gerekirse panoptikon, her alanı gören yer manasına gelmektedir.
Bir tür yapı modeli olarak ortaya atılan Panoptikon, geçmişteki karanlık zindanların tam tersini ifade etmektedir. Yani mahkumları karanlığa değil de aydınlığa boğma, onları tamamen bol ışık altında tutma ve gözetleme merkezleridir.
Geçmişten bugüne panoptikon kavramı çok farklı alanlarda, farklı yerlerde kullanılmış, günümüzde de özellikle teknoloji, sosyal medya gibi unsurlarla birlikte sık sık anılmaktadır.
Panoptikon Nedir? Panoptikon’un Tarihçesi
Panoptikon nedir konusu ile birlikte tarihine de bakmakta fayda var. Panoptikon kavramı ilk kez İngiliz toplum kuramcı Jeremy Bentham tarafından ortaya atılmış, 1785 yılında Bentham bir hapishane inşa modeli geliştirmiştir.
Panoptikon modeli hapishanede, birkaç katlık tek odalı hücreler bir halka üzerine kurulmuştur. Her hücre bu halkanın iç kısmına açılmaktadır ve iç kısma bakan yeri duvarla örülü değildir.
Halkanın dış tarafına bakan kısımlarındaysa birer pencere bulunmaktadır. Halkanın tam ortasında bir gözetleme kulesi ve bu kelede mahkumlardan saklanmış gözlemciler bulunmaktadır.
Panoptikon’un yapılış mantığında tek odalı hücrede mahkuma hiçbir saklanma alanı bırakmamaktır. Dış cepheden gelen ışık, mahkumun siluetini oluşturacak ve nöbetçiye bunu izleme imkanı verecektir. Böylece nöbetçiler mahkumun her hareketini gözlemleyebileceklerdir.
Bentham modelini tasarlarken mahkumlar her yanlış davranışının kendisine ceza getireceğini bilmekte, fakat davranışlarının ne zaman gözlemleneceğini bilmedikleri için her zaman gözetleniyormuşçasına davranacaklarını düşünmüştür.
Bu sayede mahkum her zaman kendi kendini kontrol etmek zorunda kalacaktır. Bentham Panoptikon’u ifade ederken bir üst aklın, gücü elde etmesinin yeni bir modeli şeklinde tarif etmiştir.
Panoptikon’un Sonu
Bentham’ın fikri kargaşa çıkması muhtemel bir ortamda sorunların çözümü üzerine kardeşi Samuel ile birlikte geliştirilmiştir. Plan, Paris’teki bir askeri okul planından esinlenilerek tasarlanmıştır. 1971 yılında Loud ailesi deneyiyle Panoptikon çağın son bulduğu savunulmaktadır.
Loud ailesi 1971 yılında yedi ay boyunca izleme altına alınmış, 20 milyon Amerikalıya 300 saatlik belgesel şeklinde izletilmiştir.
Bir süre sonra izleyen ile izlenen arasındaki sınırlar kalmış kutuplar birbirlerine karışmıştır. Günümüzde post- Panoptikon kavramı özellikle sosyal medya için kullanılmaktadır.
Kaynak : Panoptikon (wikipedia.org)
