Anayasa bir devletin temelini oluşturur ve devletin, kamu teşebbüslerinin ve diğer tüzel kişilerin genel idare esaslarına göre yürütmekle olduğu her detayı içermektedir.
Kamu iktisadi teşebbüslerinin sürdürülmesinde görev alan görevlilerin nitelikleri, atamalarının nasıl yapılacağı, görev ve yetkileri, hakları ve sorumlulukları, aylıkları, ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunlarla düzenlenmiştir.
Memurlara ait düzenlemeler Anayasa’da yer almaktadır ve bu 14.07.1965 tarihinde yürürlüğe giren 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile netleştirilmiştir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu memurlar için ana personel kanunu niteliğinde olup kurumlarda çalıştırılacak olan memur, sözleşmeli personel, geçici personele ait temel ilkeler, hedefler, istihdam biçimleri, ödevleri, genel hakları, sorumlulukları, yasaklar ve yükümlülükler kanunda ortaya konulmaktadır.
Devlet Memurları Kanunu’na Tabi Olanlar
Devlet Memurları Kanunu kariyer ve liyakat sistemine dayandırılmaktadır. Memurlara sağlanacak olan sosyal, mali haklarda denge oluşturulmaya çalışılmakta, verimlilik arttırılmakta ve gerekli şartlar düzenlenmektedir. Buna göre 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi olanlar şunlardır:
- Genel ve katma bütçeli kurumlar,
- İl özel idareleri,
- Belediyeler,
- Belediyeler ve il özel idarelerince kurulan birlikler, bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar,
- Fonlar,
- Kefalet sandıklarında çalışan memurlar.
657 Sayılı Kanuna Dahil Olmayanlar
Ayrıca devlet kademesinde çalıştığı ve memur olduğu halde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na dahil olmayanlar da vardır. Bunları da şöyle sıralayabiliriz:
- Anayasa Mahkemesi üyeleri, yedek üyeler, raportörler,
- Hakim ve savcılar ile bu mesleklerden kabul edilen görevlerde bulunanlar,
- Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri,
- Astsubay, subay, uzman erbaş, uzman jandarma, sözleşmeli er, erbaşlar,
- Devlet Opera ve balesi, Devlet Tiyatrosu, Belediye Operası, Belediye Tiyatroları, konservatuvarlarda görev yapan sanatkâr mamurlar, stajyerler.
Kariyer ve Liyakat Sistemi
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun temel ilkelerini sınıflandırma, kariyer ve liyakat oluşturmaktadır.
Devlet kamu hizmetlerinde görevli memurların görevlerinin gerektirdiği niteliklere ve mesleklere göre sınıflandırma ilkesi kapsamındadır. Memurların yerine getirdikleri işlere göre, gerekli bilgilere uygun biçimde sınıflar içinde en yüksek dereceye kadar ilerleyebilmesine kariyer ilkesi, olanak verir.
Liyakat, devlet kamu hizmetlerinde görevlerine girmeyi, ilerlemeyi ve yükselmeyi sistemin eşit imkanlarla uygulamasını belirtir. Böylece devlet memurlarını güvenli kılmaktadır.
Memurlar kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre asli ve sürekli yürütülmesi gereken kamu hizmetlerini yerine getirmekle görevli kişilerdir. Sözleşmeli personeller yıllık program, kalkınma programı ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletmesi, için özel bir meslek bilgisine göre ihtiyaç olan geçici işlerde çalıştırılmak üzere görevlendirilen kişilerdir.
İşçiler ilgili mevzuat esaslarına göre istihdam edilen, memur ve sözleşmeli personel dışında kalan sürekli işçi kadrolarında, belirsiz süreli çalıştırılan kişilerdir. Sürekli işçiler, mevsimlik işçiler, orman yangınlarıyla mücadelede görev yapacak olanlar gibi altı aydan az olmak üzere belirli süre çalışan kişilerdir.
1.2.2018 tarihinde çıkarılan KHK ile 4/C geçici personeller 4/B sözleşmeli personel statüsüne dahil edildiler. Bu yönüyle kamu istihdamında dört farklı istihdam şekli vardır ve tabi kurumlar bu istihdam şekilleri haricinde personel bulunduramazlar.
Ödev ve Sorumluluklar
Kanununa göre memurların ödev ve sorumlulukları şunlardan oluşmaktadır:
- Sadakat,
- Devlete bağlılık ve tarafsızlık,
- İş birliği ve davranış,
- Yurtdışında davranış,
- Amir görevindeki devlet memurlarının görev ve sorumlulukları,
- Devlet memurlarının ödev ve sorumlulukları,
- Kişisel sorumluklar ve zararlar,
- Kişilerin uğradıkları zarar,
- Mal bildirimi,
- Basına demeç verme,
- Resmi araç, belge ve gereçlerin yetki mahallerinde tutulması, iadesi,
Bir devlet memuru asli devlet memurluğuna atandıktan sonraki bir ay içinde yetkili amirleri huzurunda yemin ederler. Bu yeminleri özlük dosyalarına konulur ve Yemin Belgesi imzalanır.
Eğer bir devlet memuru kusur, kasıt, tedbirsizlik ya da ihmal nedeniyle devleti zarara uğratmış ise bu zarar kendisinden rayiç bedeli üzerinden talep edilir. Yine bir devlet memuru kendisi, eşi ve velayetindeki çocuklarına ait taşınır, taşınmaz mallara, borçlara, alacaklara dair mal bildiriminde bulunur. Bunlar belirli aralıklarla tekrarlanır.
Devlet Memurları Kanunu kapsamında bir devlet memuru kamu görevlerine dair basına, haber ajanslarına, televizyon veya radyolara demeç ve bilgi veremez. Bu konuda bilgilendirme sadece bakanlığın yetkilendireceği görevlilerce yapılabilir.
Bir devlet memuru amirinden aldığı emir, anayasa, tüzük, hukuk ve yönetmeliğe aykırı ise yerine getirmez. Bunun aykırı olduğunu emir verene bildirir. Eğer amir ısrarcı olursa ve yazılı olarak yenilerse memur bu emiri yerine getirmek zorundadır. Fakat emrin sonucunda doğacak sorumluluklar amire aittir.
Memurun Genel Hakları
Devlet Memurları Kanunu memurlara bazı genel haklar tanımaktadır. Bunların başında uygulamayı isteme, güvenlik, emeklilik, çekilme, şikâyet, müracaat, dava açma, sendika kurma, izin, kovuşturma, yargılama, isnat ve iftiralara karşı koruma gelmektedir.
Bir devlet memurunun müracaatı ve şikâyeti en kısa sürede incelenerek ilgiliye iletilir. Cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanan yönetmelikle müracaat ve şikayetlerle ilgili esaslar düzenlenmektedir. Eğer devlet memuru hakkında ihbar, şikâyet, hakaret, garaz, uydurma suç isnadı gibi durumlarda bütün bunlar kanuni işlem sonunda sabit olmadığı taktirde isnatta bulunan hakkında kamu davası açılabilir. Kamu davası için Cumhuriyet Savcılığına merkezde en büyük amir, illerde valiler talepte bulunabilirler.
Devlet memurları için bazı yasaklar da vardır. Bir devlet memurunun toplu eylem ve hareketlerde bulunması, grev uygulaması, ticaret yapması ya da başka kazanç getiren faaliyetler gerçekleştirmesi yasaktır. Yine menfaat sağlaması, hediye alması, denetimindeki teşebbüsten menfaat elde etmesi, gizli bilgileri açıklaması da yasaktır.
Devlet Memurları Kanunu’na Göre İzinler
Yıllık İzinler
Devlet memurlarına kanunen tanınmış çeşitli izinler vardır. Bunların başında yıllık izin gelir. Devlet memurlarının yıllık izin süreleri bir yıldan on yıla kadar hizmet süresi olanlar için yirmi gündür. On yıldan fazla olanlar içinse otuz gündür. Zorunlu durumlarda bu sürelere gidiş ve dönüş için maksimum ikişer gün ilave edilebilir.
Yıllık izinler amirin uygun bulacağı zamanlarda parça parça ya da toptan kullanılabilir. Birbirini takip eden iki yılın izinleri birlikte verilebilir. Öğretmenlerin dinlenme tatilleri ve yaz tatilleri yıllık izin kapsamında değildir. Radyoaktif ışınlarla çalışan memurlara mevcut yıllık izinlerine ilave olarak her yıl bir ay sağlık izni hakkı tanınır.
Ölüm ve Doğum İzni
Memurların Devlet Memurları Kanunu kapsamında mazeret izinleri de vardır. Kadınlar için doğumdan önce sekiz hafta, doğumdan sonra sekiz hafta analık izni verilir. Eşi doğum yapan memura on gün babalık izni, kendisi ya da çocukları evlenirse, eşinin ya da kendisinin anne, baba ya da kardeşi vefat ederse talep etmesi halinde yedi gün izin verilir.
Bir kadın memura analık izninden sonra ilk altı ayda günlük üç saat, ikinci altı ayda günlük bir buçuk saat süt izni hakkı tanınır. Eğer memur akıl hastalığı, kanser, verem gibi uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklara yakalanırsa on sekiz aya kadar, diğer hastalıklarda on iki aya kadar izin kullandırılabilir. Bazı durumlarda da aylıksız izin kullandırılabilir.
657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu tüm maddeler PDF’ine Buraya Tıklayarak ulaşabilirsiniz.
