“Türk” adının ilk defa nerede geçtiği yıllardır araştırılmaktadır. Yapılan bazı araştırmalarda ilk defa Göktürk Yazıtlarında, bazı araştırmalarda ise “Türk” adından ilk kez Çin kaynaklarında yer aldığı belirtilmektedir.
Çin kaynaklarında ise Türk adı, farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır. Kimisinde “miğfer” anlamında, kimisinde ise bir kavim ismi olarak kullanılmıştır.
Türk Adı İlk Ne Zaman Kullanıldı?
Türk adının ilk defa kullanıldığı tarih olarak bazı kaynaklarda M.Ö 6. yüzyılda, bazı kaynaklarda ise M.Ö 14. yüzyıl öncesinde kullanıldığı belirtilmiştir.
Bazı araştırmalarda uzmanların bir kısmı Türk kelimesine ilk kez M.Ö. 14. yüzyılda ‘Tik’ veya ‘Tikler’ şeklinde rastlanıldığını ileri sürerken, bazı araştırmacılar da M.Ö. 14. yüzyıldan çok daha öncesinde de kullanıldığı tezini savunmuştur.
Bilimsel kaynakların bir kısmında ise Türk adını ilk olarak Romalı tarihçilerin, M.S I. yüzyılda eserlerinin içinde kullandığı ileri sürülmektedir.
Çinlilere ait Sui-Şu adlı kaynakta Türk adının “miğfer” anlamında kullanıldığı görülmektedir. Çin kaynaklarında Türk adı ilk defa M.Ö 3. yy’da geçmektedir.
Türk adının tarihte ilk defa resmi olarak kullanıldığı dönem ise Göktürklerdir. Devletin adında Türk ismi geçmektedir. Orhun abidelerinde de sıkça bu ifade yer almıştır.
Çin Kaynaklarında Türk Adı
Çin kaynaklarında ilk Türk adı M.Ö. I.yy’da görülen Dİ’lerin “Türk” adını taşıyan Türk kavimleri olarak gösterilmektedir.
Çince kaynaklarda Göktürkler için kullanılan “Tu-jue” sözcüğünün 2 heceden oluştuğu görülmektedir. Birinci hece “tu” nun günümüz Çin dilinde; “ansızın” ve “aniden” anlamlarına gelmektedir. Aynı zamanda “aşmak”, “geçmek”, “ani saldırı”, “çarpıp geçmek”, anlamlarında da kullanılmaktadır.
İkinci hece “jue” ise günümüzde “bayılmak” anlamına gelmektedir. Bazı çevirilerde ise şahıs adılı olan “o”, “böylece” gibi anlamlara da karşılık gelmektedir.
Ancak zaman zaman yerine “kazmak” ve “kanal açmak” anlamlarıyla da kullanılmıştır. Bunun sebebi ise Çin kaynaklarında Türk adı, madencilik ile uğraşan kavim olmamızdır.
Tu-Jue sizce hangisi? => Ansızın bayılmak? Ani saldırı kazmak? Aşmak kanal açmak?
Farklı Kaynaklara Göre Türk Adının Anlamı
Türk adının ne anlama geldiği konusunda günümüze kadar çok fazla araştırma yapılmıştır. Edinilen sonuçlara göre:
- Orhun Kitabelerinde Türk ismi, “Türük” olarak geçer.
- Uygur metinlerinde “güç, kuvvet”, anlamında kullanılmıştır.
- Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı ilk Türkçe sözlük olan “Divan-ı Lügati’t-Türk”te ise“olgunluk çağı”,
- Çin kaynaklarında “miğfer” olduğu,
- Bizans kaynaklarında ise Türk adı ilk kez IX ve X. yüzyıllarda Volga’dan, Orta Avrupa’ya kadar uzanan coğrafi bölgeye Türkiye adını vermiştir.
- Macar asıllı meşhur dil bilimci Wambery’e göre törümek, türemek (yaratılmak, dünyaya gelmek, çoğalmak)
- Doerfer ise devlete bağlı halk olarak açıklamış,
- Son dönem yazarlarımızdan Ziya Gökalp ise Türk adının “türeli (töreli), kanun nizam sahibi”, anlamına geldiğini belirtmiştir.
Kaynak : Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı (gaziakademikbakis.com)
