Demokrasi kelimesinin kısa ve öz anlamı “halk tarafından yönetilmektir”. Diğer bir ifade ile demokrasinin tanımı; insanların hayatlarını etkileyen önemli kararları etkileme hakkına sahip olduğu anlamına gelir.
Bir ülkede tüm kararları tek bir kişinin vermesi yerine, demokraside tüm insanların görüş ve çıkarları göz önünde tutulur. Kısaca demokrasi, çoğunluğun yönetimidir.
Demokrasi Nedir?
Demokrasi sözcüğü, Yunanca halk anlamına gelen “demos” ve yönetim anlamına gelen “kratos” sözcüklerinden gelir. Bu yüzden demokrasi “halkın gücü” olarak düşünülebilir, halkın iradesine bağlı bir yönetim biçimidir, denilebilir.
Dünyada o kadar çok farklı demokratik yönetim modeli vardır ki, demokrasi fikrinin ne olmadığı açısından anlamak bazen daha kolaydır.
O halde demokrasi; bir kişinin yönettiği otokrasi veya diktatörlük değildir, toplumun küçük bir kesiminin yönettiği oligarşi değildir.
Doğru anlaşıldığında, demokrasi, azınlıkların çıkarlarının tamamen göz ardı edilmesi anlamına geliyorsa, “çoğunluğun yönetimi” bile olmamalıdır.
Liberal demokrasilerin genel olarak dört ana ilkeye dayandığı kabul edilir:
- Bireye inanç: Bireyin hem ahlaki hem de rasyonel olduğuna inanılması,
- Akıl ve ilerlemeye olan inanç: Büyüme ve gelişmenin insanlığın ve siyasetin doğal koşulu olduğu inancına dayalı olarak uzlaşma sanatı,
- Anlaşmaya dayalı bir topluma inanç: Düzensizlik ve çatışma yerine düzen ve iş birliği arzusuna dayalı olması
- Paylaşılan güce olan inanç: Bireyler, gruplar veya hükümetler tarafından birleştirilmiş bir güce dayanması.
Demokrasinin Kelime Anlamı
“Demokrasi” kelimesi, Yunanca halk ( demos ) ve yönetim ( kratos ) anlamına gelen iki kelimeden oluşmuştur. Demokrasi, bir ülkenin vatandaşlarının ülkelerinin yönetiminde aktif rol alması ve onu doğrudan veya seçilmiş temsilciler aracılığıyla yönetmesi fikridir.
Buna ek olarak, halkın şiddetli ayaklanma veya devrim yerine barışçıl seçim yoluyla hükümetlerini değiştirebileceği fikrini desteklemektedir. Bu nedenle, demokrasinin önemli bir parçası, halkın söz sahibi olmasıdır.
Demokrasinin Çeşitleri
- Doğrudan demokrasi
- Temsili demokrasi
- Anayasal demokrasi
-
Doğrudan demokrasi
Antik Atina gibi bir doğrudan demokraside, tüm vatandaşlar (yalnızca askeri eğitimlerini tamamlamış yetişkin erkekler; kadınlar, köleler ve plebler vatandaş değildi) tüm siyasi kararlara katılmaya davet edilir.
Bu demokrasi biçimi artık uygulanmıyor. Bu demokrasi biçiminde vatandaşlar sürekli olarak güç kullanımına katılır ve karar çoğunluk kuralına göredir.
-
Temsili demokrasi
Temsili bir demokraside, temsilciler halk tarafından seçilir ve yönetişim işini yürütmekle görevlendirilir. Ülkemiz temsili bir demokrasi uygulamaktadır.
-
Anayasal demokrasi
Anayasal bir demokraside bir anayasa, halkı kimin ve nasıl temsil edeceğini ana hatlarıyla belirtir. Türkiye aynı zamanda anayasal bir demokrasidir.
Demokrasinin Tarihsel Gelişimi
Dünyanın başka yerlerinde ilkel demokrasinin daha eski örnekleri olduğu neredeyse kesin olsa da, Antik Yunanlılar ilk demokrasiyi oluşturmuşlardır.
Yunan modeli MÖ 5. yüzyılda Atina şehrinde kuruldu. O zamanlar normal yönetim biçimleri olan otokrasiler ve oligarşiler arasında Atina demokrasisi göze çarpıyordu.
Ancak, bugün demokrasiyi nasıl anladığımızla karşılaştırıldığında, Atina modelinin iki önemli farklılığı vardı:
- Onlarınki bir tür doğrudan demokrasiydi – başka bir deyişle, halk adına yönetecek temsilcileri seçmek yerine, “halk” bizzat bir araya geldi, hükümet sorunlarını tartışılmasının ardından politika uygulanmıştır.
- Bu sistemde kadınlar, köleler ve tabii ki çocuklar dışlandığı için, doğrudan katılabilenler nüfusun küçük bir kısmıydı. Ancak katılanların sayısı hala modern bir demokrasiden çok daha fazlaydı. Yaklaşık 300.000 kişilik bir nüfustan belki de 50.000 erkek doğrudan siyasetle uğraşıyordu.
Daha sonra, her yıl antik Atina’nın tüm vatandaşlarından 500 isim seçildi. Bu 500 vatandaş, bir yıl boyunca hükümette aktif olarak hizmet etmek zorunda kaldı.
O yıl boyunca, yeni yasalar yapmaktan sorumluydular ve siyasi sürecin tüm bölümlerini kontrol ettiler. Yeni bir yasa teklif edildiğinde, tüm Atina vatandaşları yasayı oylama fırsatı buldu. Oy kullanmak için, vatandaşların oylamanın yapıldığı gün meclise katılmaları gerekiyordu.
Bugün dünyada ne kadar demokratik ulus varsa o kadar farklı demokrasi biçimi vardır. Hiçbir sistem tam olarak aynı değildir ve hiçbir sistem “model” olarak alınamaz.
Başkanlık ve parlamenter demokrasiler, federal veya üniter demokrasiler, orantılı oylama sistemi kullanan demokrasiler ve çoğunluk sistemi kullanan demokrasiler, monarşi olan demokrasiler vb.
Modern demokrasi sistemlerini birleştiren ve aynı zamanda onları eski modelden ayıran şey, halkın temsilcilerinin kullanılmasıdır.
Modern demokrasiler, doğrudan yasa yapımında yer almak yerine, halk tarafından kendi adlarına yönetmek üzere gönderilen temsilcileri seçmek için seçimleri kullanır. Bu sistem, günümüzde temsili demokrasi olarak adlandırılmaktadır.